ماهی ها موجودات خونسردی هستند و دما بر تمامی فعالیت های زیستی، شیمیایی و به عبارت دیگر بر همه فعالیت های سوخت و سازی و فیزیولوژیک ماهی ها تاثیر گذار است. از آنجایی انجام فرآیندهای زیستی بدن ماهی وابسته به دما است در نتیجه ماهی در یک محدوده تعریف شده از دما زنده می ماند که به این محدوده، دامنه فیزیولوژیک دما می گویند. در صورتی که دما بیشتر یا کمتر از این محدوده باشد، در یک محدوده خاصی از دما به ماهی استرس از نوع استرس دمایی وارد می شود که متعاقباً سبب کاهش رشد و تولید مثل و تضعیف سیستم ایمنی ماهی می شود. به این محدوده از دما که ممکن است کمتر و یا بیشتر از محدوده فیزیولوژیک باشد، محدوده استرس دمایی گویند. در صورتی که دما از محدوده استرس دمایی (که علت افزایش دما ایجاد شده است) بالاتر برود آنزیم های بدن ماهی تغییر شکل داده و از کار می افتند و در نتیجه متابولیسم متوقف و ماهی میمیرد. در صورتی که دما از محدوده استرس (استرسی که ناشی از پایین تر آمدن دما از محدوده فیزیولوژیک است) پایین تر بیاید نیز متابولیسم متوقف و باعث مرگ ماهی می شود. به این دو محدوده دامنه مرگ گفته می شود. بنابر این ماهی ها باید در محدوده دمایی فیزیولوژیک نگهداری شوند تا بدون مشکل به زندگی خود ادامه دهند.
اما میزان دامنه فیزیولوژیک دما در ماهیان مختلف متفاوت است. به طور کلی ماهیان را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
محدود دما (ٍStenothermal): که به ماهیانی گویند که محدوده کمی از دما را می توانند تحمل کنند.
نامحدود دما (eurythermal): که توانایی تحمل گستره زیادی از دما را دارند. مانند ماهیان حوضچه ای مانند کوی.
همچنین ماهیان را میتوان به نوع دیگری نیز از نظر احتیاجات دمایی تقسیم کرد که این نوع تقسیم بندی رایج تر است.
۱- ماهیان گرمسیری: (Tropical fishes)که فقط قادرند در آبهای گرم زندگی کنند، مانند تیلاپیا که معمولاً در درجه حرارتهای کمتر از ۱۰درجه سانتیگراد تلف می شود .
۲- ماهیان گرمابی (warmwater fishes) که اغلب قادر به تحمل یک محدوده حرارتی می باشند ولی معمولا برای تکثیر و تولید مثل خود به یک درجه حرارت حداقل نیاز دارند (اغلب در حدود ۲۰ درجه ). رشد در درجه حرارت کمتر از ۱۰-۱۵ درجه بسیار ضعیف و در دماهای کمتر کاملا متوقف میگردد .مهمترین گروه از ماهیان در این دسته شامل خانواده کپور ماهیان بخصوص کپورمعمولی ،کپور ماهیان چینی و اکثر کپور ماهیان هندی هستند .
۳- ماهیان سردآبی (clodwater fishes): که قادر به تحمل درجه حرارت های بالاتر از ۲۵ درجه برای مدت های طولانی نمی باشند مهمترین گروه از ماهیان سردآبی پرورشی متعلق به خانواده آزاد ماهیان هستند .
نکته دیگر در مورد دما این است که، در محدوده دمای فیزیولوژیک، نقطه ای وجود دارد که ماهی در آن دما در وضعیت جسمی بهینه خود بوده و بیشترین مقاومت را به بیماری دارد. بنابراین، این نقطه دمایی دمایی، ناحیه ای است که ماهی از لحاظ فیزیولوژیک دارای متعادل ترین و بی دغدغه ترین روند رشد بوده و هیچ استرسی ندارد. به این نقطه دمایی نقطه اپتیمم فیزیولوژیک گویند. در واقع اگر ماهی را در یک مخزن قرار دهیم که به وسیله کانال های آب به مخازن دیگر با دماهای متفاوت راه داشته باشد، و ماهی حق انتخاب داشته باشد، ماهی آن مخزنی را انتخاب می کند که در نقطه اپتیمم فیزیولوژیک قرار داشته باشد و یا نزدیک ترین نقطه به این دما باشد.
در دامنه دمایی فیزیولوژیک دمای دیگری نیز وجود دارد که در آن دما، ماهی به نحو بهینه و با حداکثر بازدهی به رشد خود ادامه می دهد بدون آنکه از لحاظ فیزیولوژیکی به مشکل بخورد. به این نقطه دمایی اپتیمم اکونومیک یا بیشینه تجاری گویند.
اپتیمم فیزیولوژیک و اپتیمم اکونومیک در بین گونه های مختلف ماهیان و حتی افراد مختلف یک گونه ممکن است متفاوت باشد و باید به صورت تجربی بدست آید.
رعایت نکردن طیف دمایی سبب اختلالاتی نظیر استرس، بی اشتهایی، ضعف و در نتیجه کاهش نیروی دفاعی می شود.
افزایش دمای آب موجب افزایش تنفس، افزایش میزان تغذیه و افزایش مصرف اکسیژن می شود، بدین صورت که مصرف اکسیژن در دمای 30 درجه سانتیگراد، سه برابر بیشتر از دمای 20 درجه سانتیگراد است. اما این روند افزایشی تا جایی وجود دارد و پس از آن سیر نزولی پیدا می کند.
نکته دیگری که در مورد دما وجود دارد مربوط به لایه بندی حرارتی آب بدلیل قرار گرفتن آب گرم در سطح و آب سرد در عمق آب، در استخرها و حوضچه ها، به خصوص استخرها و حوضچه های کم عمق است. به مرز بین دو لایه سرد و گرم، ترموکلاین گفته می شود که سبب کاهش تبادل اکسیژن سطح و عمق می شود که موجب میگردد تجمع زیستی در سطح آب افزایش و حجم موثر استخر کاهش یابد.
در استخر کم عمق در طول روز لایه بندی اتفاق می افتد و در طول شب اصلاح می شود. برای جلوگیری از لایه بندی حرارتیباید به نحوی آب به حرکت در آید. برای انجام این کار می توان از هواده ها و یا سایر ابزار استفاده کرد.
در آکواریوم های خانگی عموماً از هیتر های مخصوص آکواریوم که دارای ترموستات هستند استفاده می شود. این گرم کن ها را می توان روی یک درجه حرارت تنظیم کرد و سپس دمای آکواریوم در همان دما ثابت باقی می ماند. همچنین برای کنترل عملکرد هیتر و اندازه گیری دما می توان از انواع دماسنج های جیوه ای ، برچسبی و یا الکترونیکی استفاده کرد.